Zasadą jest, że osoba wykonująca zawód medyczny ma obowiązek postępować w sposób zapewniający poszanowanie intymności i godności pacjenta.
Natomiast osoby wykonujące zawód medyczny, inne niż udzielające świadczeń zdrowotnych, uczestniczą przy udzielaniu tych świadczeń tylko wtedy, gdy jest to niezbędne ze względu na rodzaj świadczenia lub wykonywanie czynności kontrolnych na podstawie przepisów o działalności leczniczej. Uczestnictwo, a także obecność innych osób wymaga zgody pacjenta, a w przypadku pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody, jego przedstawiciela ustawowego, i osoby wykonującej zawód medyczny, udzielającej świadczenia zdrowotnego.
Ograniczenie osób uczestniczących w wykonywaniu czynności leczniczych wydaje się najistotniejszym działaniem służącym ochronie prywatności pacjenta.
W jednym z wyroków Europejski Trybunał Praw Człowieka wprost wskazał, że udział studentów medycyny przy porodzie możliwy jedynie za wyraźną zgodą ciężarnej.
Jak wyglądała przywołana sprawa?
Pacjentka w chwili przyjęcia do szpitala przed porodem, miała otrzymać pisemną informację o tym, że szpital jest szpitalem akademickim i w procedurach medycznych mogą brać udział studenci.
Ciąża pacjentki przebiegała z komplikacjami, a w jej porodzie wzięła udział grupa studentów medycyny. Wcześniej studenci szczegółowo zostali poinformowani o stanie zdrowia pacjentki.
W przekazanej Pacjentce informacji nie były zawarte kwestie na temat dokładnego zakresu i sposobu zaangażowania studentów w proces leczenia. Ulotka sugerowała, iż uczestnictwo studentów jest obowiązkowe i Pacjentka nie ma w tym zakresie żadnego wyboru.
Zatem, o obecności studentów pacjentka została poinformowana, lecz nie zapytano jej wyraźnie o zgodę na taką obecność ani też nie poinformowano jej o możliwości niewyrażenia zgody na taką obecność.
Trybunał stwierdził naruszenie Konwencji, gdyż nie miał wątpliwości, że poród oraz udzielanie szczegółowych informacji o stanie zdrowia Pacjentki i jej nowonarodzonego dziecka wchodzą w zakres ochrony z Konwencji o Ochronie Praw Człowieka.
Nadto Trybunał wskazał, że sposób i okoliczności (w trakcie bólów porodowych, pod wpływem leków przeciwbólowych i usypiających) podania takowej informacji Pacjentce nie gwarantował jej możliwości podjęcia świadomej decyzji.
Pacjentka w praktyce nie miała nic do powiedzenia, jeżeli chodzi o obecność studentów w czasie jej porodu i udzielenia im pełnej informacji o jej stanie zdrowia.
ale w Polsce zgoda nie zawsze jest potrzebna…
Przywołany wyrok wskazuje jakoby zawsze była potrzebna zgoda pacjenta na udział osób trzecich przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych.
Wskazać jednak należy, że do klinik i szpitali akademii medycznych, medycznych jednostek badawczo-rozwojowych i innych jednostek uprawnionych do kształcenia studentów nauk medycznych, lekarzy oraz innego personelu medycznego w zakresie niezbędnym do celów dydaktycznych nie stosuje się przepisu mówiącego o konieczności odebrania zgody od pacjenta na obecność innych osób.
Jednak w świetle przywołanego wyroku Trybunału powstaje pytanie, czy taki sposób uregulowania kwestii udziału studentów medycyny w procesie leczenia pacjentów pozostaje w zgodzie ze standardem wynikającym z wyroku i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Jednak to co ważne, należy pamiętać o tym, iż pacjent zawsze może sprzeciwić się takiej obecności (nawet w klinice czy innym szpitalu o charakterze dydaktycznym). Szpital bowiem nie może uzależniać udzielenia świadczeń zdrowotnych od wyrażonego przez pacjenta sprzeciwu na obecność innych osób.
Wykorzystane źródła:
– Karkowska Dorota (red.), Prawa pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz;
– wyrok z dn. 9 października 2014 roku ws. Konovalova przeciwko Rosji, skarga nr 37873/04;
– art. 22 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta;
– art. 36 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty.
